Depresja u nastolatków to poważne zaburzenie psychiczne, które wymaga precyzyjnej diagnozy. Z powodu naturalnych wahań nastroju w okresie dojrzewania, rozpoznanie depresji może być trudne i wymaga wieloetapowego podejścia. Ważne jest, aby reagować na przedłużający się smutek, drażliwość lub inne niepokojące objawy i skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą, zamiast samodzielnie wyciągać wnioski.

Szacuje się, że w Europie na zaburzenia depresyjne cierpi około 22 milionów osób, z czego 4,5% to kobiety, a 2,8% to mężczyźni. W Polsce na depresję choruje około 1 miliona osób, co stanowi 2,6% kobiet i 2% mężczyzn.

Depresja coraz częściej diagnozowana jest u młodszych osób. Według badań, około 2% dzieci oraz aż 20% młodzieży doświadcza zaburzeń depresyjnych. Depresja w tych grupach wiekowych może różnić się zarówno pod względem przyczyn, jak i objawów, jednak nie można jej bagatelizować, ponieważ wpływa na rozwój emocjonalny i społeczny oraz może mieć długotrwałe skutki w dorosłym życiu. Wczesne rozpoznanie i interwencja są kluczowe dla poprawy jakości życia młodych osób.

Jak wygląda proces diagnozy depresji u nastolatków?

Proces diagnozowania depresji opiera się na kombinacji wywiadów, obserwacji klinicznej oraz standaryzowanych testów psychologicznych. Badania pokazują, że wieloaspektowe podejście jest kluczowe dla prawidłowej diagnozy, obejmujące:

1. Wywiad kliniczny – Psycholog przeprowadza wywiad z nastolatkiem, jego rodzicami i nauczycielami, aby zrozumieć jego sytuację życiową, zachowanie i stan emocjonalny. Obejmuje to także pytania dotyczące historii rodzinnej, która może mieć wpływ na skłonność do depresji.
2. Testy psychologiczne – Diagnoza depresji zazwyczaj zawiera użycie uznanych narzędzi diagnostycznych. Jednym z najczęściej stosowanych testów u dzieci i młodzieży jest Kwestionariusz CDI-2 (Children’s Depression Inventory-2).

CDI-2: Co mówi badanie?

Kwestionariusz CDI-2 to jedno z najlepiej zbadanych narzędzi służących do oceny depresji u dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 18 lat. Jest szeroko stosowany i poparty badaniami wskazującymi na jego wysoką trafność i rzetelność. CDI-2 składa się z trzech części, które są wypełniane przez dziecko, jego rodziców oraz nauczyciela. Wyniki kwestionariusza pozwalają ocenić:

• Trudności emocjonalne – skala ta mierzy nasilenie objawów somatycznych i emocjonalnych, takich jak smutek, drażliwość, zmęczenie, problemy ze snem i apetytem.
• Problemy z funkcjonowaniem społecznym – badana jest skuteczność w wykonywaniu codziennych zadań, relacje z rówieśnikami oraz poziom osamotnienia.

Każda z tych skal zawiera podskale pozwalające na głębszą analizę konkretnych problemów, np. negatywny nastrój, niska samoocena, trudności w relacjach z rówieśnikami, a także brak efektywności w działaniu, co może wskazywać na problemy szkolne.

Dlaczego CDI-2 jest ważny?

Badania pokazują, że CDI-2 ma wysoką zgodność wewnętrzną oraz trafność diagnostyczną, co oznacza, że może skutecznie identyfikować dzieci z objawami depresji i różnicować te objawy od innych zaburzeń. Jest także używany w celu monitorowania postępów leczenia, co czyni go nieocenionym narzędziem w procesie terapeutycznym.

Co dalej po diagnozie?

Po postawieniu diagnozy, kluczowym elementem jest opracowanie spersonalizowanego planu terapeutycznego. Najskuteczniejsze metody leczenia depresji u nastolatków obejmują psychoterapię, a w niektórych przypadkach farmakoterapię. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najczęściej zalecanych form terapii, ponieważ badania wykazały jej skuteczność w redukcji objawów depresji u młodzieży.

Równie ważna jest współpraca z rodziną – rodzice powinni być włączeni w proces terapeutyczny, aby zrozumieć, jak wspierać swoje dziecko i jak radzić sobie z trudnymi emocjami, które mogą pojawiać się w domu.

Tabela 1. Czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci

Źródło: Arango i in., 2018

Rodzaje depresji u dzieci

Depresja u dzieci i młodzieży to złożone i wielowymiarowe zaburzenie, które może objawiać się inaczej niż u dorosłych, z uwagi na procesy dojrzewania emocjonalnego. Wyróżnia się różne formy depresji, które pomagają zrozumieć jej przebieg u młodych osób. Zarówno Jacek Bomba, jak i Antoni Kępiński stworzyli klasyfikacje rodzajów depresji, które uwzględniają różne objawy i ich nasilenie.

Klasyfikacja Jacka Bomby:

1. Depresja czysta – Utrzymujący się spadek nastroju, spowolnienie zdolności ruchowych i lęk przed przyszłością.
2. Depresja z rezygnacją – Obniżony nastrój, poczucie braku sensu, problemy w nauce, często prowadzi do prób samobójczych.
3. Depresja z niepokojem – Wahania nastroju, autodestrukcja, autoagresja.
4. Depresja hipochondryczna – Objawy depresji wyrażają się głównie somatycznie (np. bóle głowy, brzucha).

Klasyfikacja Antoniego Kępińskiego:

1. Depresja apatyczno-abuliczna – Brak umiejętności radzenia sobie ze stresem, rezygnacja z prób rozwiązywania problemów, brak chęci do nauki, zaniedbanie higieny osobistej.
2. Depresja buntownicza – Sprzeciw wobec norm, gniew, autoagresja, czasami próby samobójcze.
3. Depresja rezygnacyjna – Brak wiary w przyszłość, poczucie bezsensu i braku perspektyw.
4. Depresja labilna – Krótkotrwałe epizody depresyjne, które mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie.

Przyczyny depresji wśród dzieci i młodzieży

Lekarze podkreślają, że depresja u młodych osób często jest wynikiem kombinacji różnych czynników. Poniżej omówiono najczęstsze z nich:

1. Czynniki biologiczne – Genetyczne predyspozycje do depresji. Badania pokazują, że ryzyko wystąpienia depresji u dziecka wzrasta o 50% w przypadku, gdy choroba ta występowała u najbliższego członka rodziny.
2. Dysfunkcyjna rodzina – Większe ryzyko depresji u dzieci występuje w rodzinach z problemami uzależnień, agresji, patologicznych zachowań lub gdy tylko jeden rodzic wychowuje dziecko.
3. Relacje rodzinne – Brak uwagi i wsparcia emocjonalnego ze strony rodziców prowadzi do uczucia odtrącenia i obniżenia poczucia wartości u dziecka, co sprzyja rozwijaniu depresji.
4. Relacje z otoczeniem – Nastolatkowie potrzebują akceptacji rówieśników. Jej brak może prowadzić do wycofania społecznego, co potęguje uczucie osamotnienia i sprzyja rozwojowi zaburzeń nastroju.
5. Predyspozycje indywidualne – Indywidualne różnice w radzeniu sobie ze stresem, niska samoocena, trudności z nawiązywaniem relacji społecznych mogą zwiększać podatność na depresję.

Objawy depresji u młodzieży

Depresja u młodzieży może przejawiać się szeregiem objawów, w tym:

• Smutek, apatia, utrata zainteresowań.
• Drażliwość, kłótliwość, agresja wobec otoczenia.
• Trudności w nauce, wagary, spadek motywacji.
• Bezsenność lub nadmierne zapotrzebowanie na sen.
• Krytyczne myśli o sobie, niska samoocena.
• Zmiana apetytu (nadmierne jedzenie lub brak apetytu).

Interwencja i programy wsparcia

Ważne jest, aby rodzice, nauczyciele i specjaliści reagowali na sygnały ostrzegawcze depresji u dzieci i młodzieży. Szybka interwencja psychologiczna lub psychiatryczna może zapobiec eskalacji problemu.

Przykładem wsparcia jest „Program polityki zdrowotnej w zakresie profilaktyki zaburzeń depresyjnych dla dzieci i młodzieży” realizowany przez Fundację Nie Widać Po Mnie oraz Centrum CBT. Program oferuje bezpłatne diagnozy i pomoc dla młodych ludzi z województwa mazowieckiego.

Dostępność szybkiej diagnozy i wsparcia psychologicznego może stanowić kluczowy krok w walce z depresją u dzieci i młodzieży.

Podsumowanie

Depresja u nastolatków to złożone zaburzenie, które wymaga specjalistycznej diagnozy opartej na rzetelnych narzędziach takich jak CDI-2 oraz wsparcia rodziny. Wczesna diagnoza i odpowiednia terapia mogą znacząco poprawić jakość życia młodej osoby i pomóc w powrocie do zdrowia. Jeśli podejrzewasz depresję u swojego dziecka, nie zwlekaj – zgłoś się do specjalisty.

Przeczytaj także: Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży