Praca psychologa i psychoterapeuty, mimo swojej doniosłej roli w społeczeństwie, niesie ze sobą szereg wyzwań związanych z dbałością o własne zdrowie psychiczne. Pomaganie innym w radzeniu sobie z problemami emocjonalnymi i psychicznymi może być niezwykle satysfakcjonujące, jednak długotrwałe obciążenie emocjonalne związane z tym zawodem może prowadzić do wyczerpania, a nawet wypalenia zawodowego. Dlatego specjaliści w tej dziedzinie muszą szczególnie dbać o swój dobrostan – zarówno w pracy, jak i poza nią.

Czym jest dobrostan?

Dobrostan to pojęcie, które obejmuje wiele aspektów życia, takich jak zdrowie fizyczne, psychiczne, satysfakcja z życia, radzenie sobie z emocjami, relacje społeczne, a także poczucie sensu. Kluczem do pełnego dobrostanu jest utrzymanie równowagi pomiędzy tymi elementami. Na przykład, zdrowa dieta i aktywność fizyczna są niezbędne, ale jeśli ktoś nie radzi sobie ze stresem w pracy, jego ogólny stan dobrostanu może być poważnie zaburzony.

Przez lata zdrowie psychiczne było często marginalizowane na rzecz zdrowia fizycznego, jednak obecnie rośnie świadomość jego znaczenia. Badania pokazują, że regularne dbanie o psychiczne aspekty życia, takie jak zarządzanie emocjami, może prowadzić do znacznej poprawy jakości życia i lepszych relacji międzyludzkich.

Dobrostan psychiczny – jak go osiągnąć?

Dobrostan psychiczny to połączenie wewnętrznego spokoju, efektywnego radzenia sobie z emocjami oraz zdolności do radzenia sobie z wyzwaniami. Aby go osiągnąć, psychologowie i psychoterapeuci muszą rozwijać kompetencje emocjonalne, takie jak uważność, umiejętność akceptacji emocji oraz ich kontrolowania. Regularna praktyka technik relaksacyjnych, medytacja, czy też superwizje, pomagają w zarządzaniu stresem i przeciążeniem psychicznym.

Badania przeprowadzone przez Nielsona i współpracowników (2015) wykazały, że psycholodzy, którzy regularnie uczestniczą w superwizjach, lepiej radzą sobie z obciążeniem emocjonalnym, co ma bezpośredni wpływ na ich dobrostan psychiczny.

Wypalenie zawodowe w pracy psychologa i psychoterapeuty

Christina Maslach, uznana badaczka wypalenia zawodowego, definiuje ten syndrom jako zestaw trzech głównych elementów: wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżenia osobistych osiągnięć. Jest to zjawisko szczególnie powszechne w zawodach związanych z pomaganiem innym, takich jak nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, psychologowie, terapeuci, pracownicy socjalni czy policjanci. Wypalenie zawodowe dotyka tych, którzy na co dzień mierzą się z intensywnymi emocjonalnymi i psychologicznymi wyzwaniami, często kosztem własnego zdrowia psychicznego.

Objawy wypalenia zawodowego

Syndrom wypalenia zawodowego objawia się różnorodnie, w zależności od jego zaawansowania i indywidualnych cech osoby. Do najbardziej typowych objawów należą:

• Afektywne: chroniczne uczucie smutku, lęk, frustracja, złość.
• Poznawcze: trudności z koncentracją, problemy z podejmowaniem decyzji.
• Somatyczne: bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu, problemy trawienne.
• Behawioralne: zwiększona absencja w pracy, izolacja społeczna, zaniedbywanie obowiązków.
• Motywacyjne: spadek motywacji do pracy, niechęć do podejmowania nowych wyzwań.

Również relacje z innymi mogą ulec pogorszeniu, co może przejawiać się w postaci:

• Obniżonej efektywności zawodowej: poczucie niekompetencji, brak satysfakcji z osiągnięć, obniżona samoocena.
• Irytacji wobec innych ludzi: powierzchowność i obojętność w kontaktach z klientami i współpracownikami.
• Cynizmu wobec organizacji: brak identyfikacji z celami firmy, negatywne nastawienie wobec jej polityki.

Przyczyny wypalenia zawodowego u psychologów i psychoterapeutów

Wypalenie zawodowe u psychologów i psychoterapeutów ma swoje korzenie w specyficznych wymaganiach zawodowych. Badania przeprowadzone przez Fenglera (2001) ujawniają kilka kluczowych czynników, które prowadzą do wypalenia w tej grupie zawodowej:

• Przepracowanie: intensywna praca z emocjonalnymi problemami innych może prowadzić do wyczerpania.
• Frustracja wynikająca z powolnych postępów terapeutycznych: w niektórych przypadkach postęp w terapii jest wolniejszy, co może budzić frustrację i poczucie bezsilności.
• Brak grup wsparcia: psychologowie, którzy nie mają wsparcia w postaci regularnych superwizji czy grup wsparcia, są bardziej podatni na wypalenie.
• Ograniczone doświadczenie kliniczne: brak doświadczenia może prowadzić do większego stresu, zwłaszcza w trudnych przypadkach klinicznych.
• Niewystarczająca wiedza: psychologowie, którzy czują, że ich wiedza na temat specyficznych zaburzeń jest ograniczona, mogą odczuwać większe obciążenie.
• Brak wsparcia ze strony bliskich: niewystarczająca sieć wsparcia społecznego, zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym, zwiększa ryzyko wypalenia.
• Wysokie oczekiwania zawodowe: zarówno wewnętrzna presja, jak i oczekiwania ze strony klientów mogą prowadzić do poczucia przeciążenia i wyczerpania.

Jak zadbać o siebie w pracy psychologa i psychoterapeuty?

1. Planuj dzień z rozwagą
   Starannie organizuj swój harmonogram, aby pomiędzy sesjami zapewnić sobie krótkie przerwy. To kluczowy czas, aby złapać oddech, zjeść posiłek czy przejść się na świeżym powietrzu. Unikaj nadmiernego obciążania się zbyt intensywnym układaniem sesji jedna po drugiej – zachowanie odpowiedniego rytmu dnia pomoże w regeneracji i zachowaniu klarowności umysłu.
2. Superwizje jako wsparcie zawodowe
   Regularne superwizje to nieodłączny element pracy każdego psychoterapeuty. Doświadczony superwizor może pomóc w zrozumieniu wyzwań związanych z terapią, co pozwala na lepsze radzenie sobie z emocjonalnymi obciążeniami. Superwizja to także okazja do rozwoju zawodowego i samorefleksji.
3. Aktualizacja zasad pracy
   Okresowo przemyśl swoje podejście do pracy. Zastanów się, czy twoje godziny pracy, stawki oraz inne warunki, które kiedyś ustaliłeś/aś, nadal ci odpowiadają. Dostosowywanie tych zasad do własnych potrzeb pomaga uniknąć nadmiernego stresu i zwiększa satysfakcję z pracy. Nie bój się konsultować swoich decyzji z innymi specjalistami – ich doświadczenia mogą być dla ciebie cennym źródłem wiedzy.
4. Oddzielaj swoje emocje od emocji klientów
   Zdolność do rozróżniania własnych emocji od tych, które przejmujesz od klientów, jest kluczowa w pracy terapeuty. Neurony lustrzane w naszych mózgach sprawiają, że naturalnie dostrajamy się do emocji innych, co w terapii może prowadzić do przeciążenia. Monitorowanie własnych reakcji pomoże utrzymać zdrowy dystans, niezbędny do zachowania profesjonalizmu i równowagi emocjonalnej.
5. Jasne granice czasowe i przestrzenne
   Wyznaczenie granic między pracą a życiem prywatnym jest niezbędne dla zdrowia psychicznego. Praca z klientami, którzy często dzielą się złożonymi, emocjonalnymi historiami, wymaga od psychoterapeutów umiejętności odcięcia się po zakończeniu sesji. Ważne jest, aby znaleźć czas na własne potrzeby oraz relaks. Zastanów się nad tym, jakie godziny pracy najlepiej pasują do twojego stylu życia – warto unikać pracy w weekendy czy po godzinach, aby zachować czas na regenerację.
6. Dbaj o zdrowie fizyczne
   Regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta i inne nawyki prozdrowotne są fundamentem dla zdrowia psychicznego. Dbając o ciało, wspierasz również swój umysł. Aktywność fizyczna sprzyja wydzielaniu endorfin, co redukuje stres i wpływa na poprawę nastroju.
7. Znajdź indywidualny sposób na relaks
   Każdy psychoterapeuta powinien odnaleźć swój własny sposób na odpoczynek po pracy. Może to być spacer w naturze, medytacja, pływanie, słuchanie muzyki czy uprawianie jogi. Ważne jest, aby codziennie poświęcać czas na odprężenie zarówno ciała, jak i umysłu.

Podsumowując, troska o siebie w pracy terapeutycznej wymaga uważności na własne potrzeby i emocje. Regularne przerwy, dbanie o granice, korzystanie z superwizji oraz relaksacja to kluczowe elementy utrzymania zdrowia psychicznego i równowagi w tej wymagającej profesji.

Znaczenie wsparcia społecznego

Nie można przecenić roli wsparcia społecznego. Psycholodzy i psychoterapeuci, podobnie jak ich klienci, potrzebują silnych więzi z innymi ludźmi. Badania pokazują, że osoby z silnymi relacjami społecznymi lepiej radzą sobie ze stresem i mają większą satysfakcję z życia. Dlatego budowanie i pielęgnowanie relacji osobistych jest równie ważne jak dbanie o zdrowie psychiczne.

Podsumowanie

Praca psychologa i psychoterapeuty jest pełna wyzwań, które mogą prowadzić do obciążenia emocjonalnego i wypalenia zawodowego. Kluczem do długotrwałego sukcesu i satysfakcji w tym zawodzie jest dbanie o własny dobrostan psychiczny. Poprzez rozwijanie kompetencji emocjonalnych, korzystanie z superwizji, ustalanie jasnych granic i regularne relaksowanie się, specjaliści mogą nie tylko pomagać innym, ale także zadbać o siebie.