Samoocena pełni kluczowe funkcje w życiu człowieka, zarówno w sferze psychicznej, jak i społecznej. Chroni przed negatywnymi doświadczeniami, wspiera zdrowie psychiczne i sprzyja adaptacyjnym zachowaniom w relacjach międzyludzkich. Dzięki niej jednostka lepiej radzi sobie z lękiem, stresem, a także z wykluczeniem społecznym, co pozytywnie wpływa na realizację życiowych celów. Ważnym aspektem samooceny jest jej wpływ na integrację informacji na temat własnej osoby.

Proces kształtowania się samooceny zaczyna się już we wczesnym dzieciństwie. Przedszkolaki oceniają swoje umiejętności bardzo wysoko, niezależnie od stopnia trudności zadania. W wieku sześciu lat, pod koniec edukacji przedszkolnej, dzieci zaczynają tworzyć opinie wartościujące, zarówno na swój temat, jak i na temat innych. W okresie wczesnoszkolnym przemyślenia o sobie i o własnych działaniach stają się głównym źródłem wiedzy o sobie, co prowadzi do bardziej racjonalnej samooceny, mniej zależnej od opinii zewnętrznych. W okresie preadolescencji, czyli pomiędzy 11 a 12 rokiem życia, następuje znaczący spadek samooceny. Przyczynami tego spadku są m.in. zmiany związane z dojrzewaniem oraz przejście na wyższy poziom edukacji. Objawia się to obniżeniem wiary we własne możliwości oraz wizją niepowodzeń w kontekście osiągania sukcesów. W dorosłości samoocena zazwyczaj wzrasta, by ponownie ulec obniżeniu w późniejszym okresie życia.

Samoocena odgrywa również istotną rolę w procesie wyodrębnienia jednostki z otoczenia oraz definiowania własnej tożsamości. Jest ona postrzegana jako poznawczy aspekt poczucia własnej wartości. Mimo dużego zainteresowania teoretyków i badaczy tym zagadnieniem, nie istnieje jednoznaczna i powszechnie przyjęta definicja samooceny. William James, który uważany jest za twórcę pojęcia samooceny, definiował ją jako wynik porównania tego, co jednostka osiągnęła, z tym, co mogłaby potencjalnie osiągnąć. Współcześni badacze są zgodni co do tego, że samoocena jest afektywną reakcją na samego siebie. Stanowi proces wartościowania własnej osoby, którego celem jest formowanie pozytywnych wniosków na temat własnego „ja”. Poczucie własnej wartości ma charakter cechy, co oznacza, że stanowi trwałe ustosunkowanie się do siebie, różniące się w zależności od osoby. Dzięki temu samoocenę można mierzyć, porównywać oraz badać jej uwarunkowania i wpływ na różne aspekty życia.

Przyczyny niskiej samooceny:

1. Doświadczenia z dzieciństwa
   • Brak wsparcia emocjonalnego, krytyka lub porównywanie z innymi ze strony rodziców lub opiekunów.
2. Presja społeczna i media
   • Nierealistyczne wzorce piękna i sukcesu kreowane przez media społecznościowe i kulturę masową.
3. Trudne relacje
   • Toksyczne związki oraz przemoc emocjonalna lub fizyczna, które niszczą poczucie własnej wartości.
4. Niepowodzenia
   • Porażki w życiu osobistym, zawodowym lub edukacyjnym mogą pogłębiać negatywny obraz siebie.
5. Brak akceptacji ze strony otoczenia
   • Uczucie odrzucenia przez bliskich lub grupę społeczną prowadzi do poczucia izolacji i niższej wartości.

Objawy niskiej samooceny:

1. Negatywne myślenie o sobie
   • Skupianie się na wadach i niepowodzeniach, ignorowanie swoich zalet i osiągnięć.
2. Unikanie wyzwań
   • Strach przed porażką, co prowadzi do unikania nowych doświadczeń i pozostawania w strefie komfortu.
3. Nadmierna samokrytyka
   • Umniejszanie swoich sukcesów, przypisywanie ich przypadkowi lub szczęściu, a nie własnym umiejętnościom.
4. Problemy w relacjach
   • Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji, nieufność wobec innych i obawy przed odrzuceniem.
5. Odrzucanie komplementów
   • Brak umiejętności przyjmowania pochwał, co wzmacnia negatywne przekonania o sobie.
6. Lęk przed oceną
   • Unikanie sytuacji, w których mogliby być oceniani przez innych, co prowadzi do izolacji.

Wpływ niskiej samooceny na życie:

1. Skłonność do depresji i zaburzeń lękowych
   • Niska samoocena często wiąże się z problemami psychicznymi, takimi jak depresja czy lęk.
2. Ograniczony rozwój osobisty
   • Unikanie nowych wyzwań i brak pewności w realizacji swoich celów, co ogranicza rozwój.
3. Problemy w życiu zawodowym
   • Niska wiara we własne umiejętności prowadzi do unikania awansów, wyzwań zawodowych i stagnacji.
4. Trudności w relacjach międzyludzkich
   • Lęk przed odrzuceniem i nieufność do innych powodują izolację i samotność.
5. Niska jakość życia emocjonalnego
   • Częste uczucie smutku, frustracji, stresu i lęku, co obniża jakość codziennego funkcjonowania.

Dlaczego widzimy siebie w negatywnym świetle

1. Wczesne doświadczenia życiowe
   • W dzieciństwie kształtuje się nasze poczucie wartości. Brak wsparcia, krytyka ze strony rodziców lub opiekunów może prowadzić do poczucia niepewności, które przenosi się na dorosłe życie. Dzieci, które nie doświadczyły miłości i akceptacji, często dorastają z przekonaniem, że nie są wystarczająco dobre.
2. Negatywne doświadczenia
   • Traumatyczne przeżycia, takie jak krytyka, odrzucenie lub przemoc emocjonalna, mogą trwale obniżyć poczucie własnej wartości. Tego rodzaju doświadczenia budują zniekształcony obraz siebie, w którym osoba postrzega swoje niedoskonałości w przesadny sposób.
3. Porównywanie się z innymi
   • Media społecznościowe oraz kultura wyidealizowanych standardów sukcesu i urody mogą potęgować niską samoocenę. Porównywanie swojego życia z obrazami, które często są nierealne, tworzy uczucie niedopasowania i zwiększa frustrację.
4. Negatywny dialog wewnętrzny
   • Samokrytyka często staje się nawykiem, co utrudnia dostrzeganie pozytywnych aspektów swojej osoby. Osoby z niską samooceną zamiast skupiać się na swoich osiągnięciach, koncentrują się na porażkach i negatywnych myślach, co prowadzi do pogłębiania zniekształconego obrazu siebie.

Jak skutecznie zwiększyć samoocenę?

Zwiększenie samooceny to proces, który wymaga świadomej pracy nad sobą, ale jest możliwy do osiągnięcia poprzez zastosowanie kilku praktycznych strategii:

1. Pracuj nad racjonalnym myśleniem
   • Zwracaj uwagę na swoje myśli i analizuj, czy są one oparte na faktach. Zamiast wierzyć w nieuzasadnione negatywne myśli, staraj się je zastępować realistycznymi, pozytywnymi stwierdzeniami.
2. Rozwijaj swoje umiejętności
   • Wybierz dziedzinę, w której chcesz się rozwijać, i wyznacz sobie realistyczne cele. Regularne osiąganie celów buduje pewność siebie.
3. Praktykuj samoakceptację
   • Stwórz listę swoich zalet i sukcesów. W chwilach zwątpienia powracaj do tej listy, aby przypomnieć sobie o swoich mocnych stronach.
4. Otaczaj się wspierającymi ludźmi
   • Wspierające relacje mają kluczowe znaczenie. Ogranicz kontakt z osobami, które negatywnie wpływają na Twoje samopoczucie, i spędzaj więcej czasu z tymi, którzy Cię motywują.
5. Skorzystaj z psychoterapii
   • Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych metod pracy nad niską samooceną, pomagając w zmianie negatywnych schematów myślenia.
6. Uczestnicz w szkoleniach
   • Szkolenia rozwojowe dostarczają narzędzi do pracy nad samooceną i budują motywację do zmian.

Praca nad samooceną to proces, ale każdy ma w sobie potencjał do zmiany. Uwierz w siebie i pamiętaj, że Twoje wady nie definiują Twojej wartości. Jeśli czujesz, że samodzielna praca nad sobą jest trudna, nie wahaj się sięgnąć po pomoc specjalisty.