Alkohol jest obecnie wszechobecny i łatwo dostępny, towarzysząc ludziom przy wielu okazjach – od uroczystości rodzinnych, przez spotkania towarzyskie, aż po wyjazdy wakacyjne. Spożywanie alkoholu często kojarzy się z relaksem, celebracją czy integracją społeczną. Okazjonalne picie w umiarkowanych ilościach nie jest problemem, jednak istotne jest, aby być świadomym zagrożeń związanych z jego nadużywaniem. Uzależnienie od alkoholu to poważny problem, który może rozwijać się stopniowo i niepostrzeżenie. Gdzie więc przebiega granica między okazjonalnym piciem a uzależnieniem?

Granica ta bywa trudna do określenia, ponieważ u każdego wygląda inaczej. Ważnym sygnałem jest jednak zmiana w postrzeganiu alkoholu – gdy zaczyna pełnić centralną rolę w życiu, a osoba odczuwa potrzebę picia regularnie, by radzić sobie ze stresem, trudnymi emocjami lub codziennymi wyzwaniami.

Czym jest alkoholizm i uzależnienie?

Uzależnienie, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to choroba mózgu, charakteryzująca się kompulsywnym, niekontrolowanym używaniem substancji lub powtarzaniem określonych czynności, pomimo negatywnych konsekwencji. Istnieje wewnętrzny przymus, który sprawia, że osoba uzależniona nie jest w stanie zrezygnować z destrukcyjnego zachowania, nawet jeśli zdaje sobie sprawę z jego szkodliwości. Jeszcze do niedawna mówiono głównie o uzależnieniach chemicznych, takich jak alkoholizm, narkomania czy lekomania. Współcześnie jednak coraz większą uwagę zwraca się na uzależnienia behawioralne, które nie są związane z substancjami, lecz z określonymi czynnościami. Do takich uzależnień należą między innymi zaburzenia odżywiania, nomofobia (strach przed brakiem telefonu) oraz uzależnienie od Internetu, które szczególnie zagraża młodemu pokoleniu w dobie cyfryzacji.

Alkoholizm – czym jest?

Alkoholizm, nazywany również chorobą alkoholową lub zespołem uzależnienia od alkoholu, to chroniczne, postępujące zaburzenie, które objawia się nie tylko silnym pragnieniem spożywania alkoholu, ale także jego systematycznym, często niekontrolowanym spożywaniem. Osoby uzależnione mogą doświadczać obsesyjnych myśli o alkoholu, a ich organizm domaga się kolejnych dawek, co prowadzi do utraty kontroli nad piciem. Objawy i przyczyny alkoholizmu są różnorodne i zależą od wielu czynników, takich jak genetyka, środowisko czy historia życiowa danej osoby.

W Polsce do diagnozy alkoholizmu stosuje się międzynarodową klasyfikację chorób ICD-10. Aby móc mówić o uzależnieniu, u pacjenta muszą być spełnione co najmniej trzy z następujących kryteriów w ciągu ostatnich 12 miesięcy:

1. Silna potrzeba lub przymus spożywania alkoholu.
2. Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem (np. rozpoczęcie picia, ilość spożywanego alkoholu).
3. Objawy odstawienia, takie jak drżenie rąk, nadmierna potliwość, lęki czy nudności, pojawiające się po zaprzestaniu picia.
4. Tolerancja – potrzeba spożywania coraz większych ilości alkoholu, aby uzyskać ten sam efekt.
5. Postępujące zaniedbywanie innych przyjemności lub zainteresowań na rzecz picia.
6. Kontynuowanie spożywania alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości dla zdrowia psychicznego i fizycznego.

Badania nad uzależnieniem od alkoholu

Badania prowadzone przez Amerykański Narodowy Instytut ds. Nadużywania Alkoholu i Alkoholizmu (NIAAA) wskazują, że alkoholizm rozwija się stopniowo, a jego początki często nie są łatwo zauważalne. W jednym z badań stwierdzono, że osoby, które regularnie spożywają alkohol w ilościach przekraczających normy zdrowotne, mają większe ryzyko rozwoju uzależnienia w ciągu kilku lat. Badania te również pokazują, że na rozwój alkoholizmu wpływają czynniki genetyczne – osoby, których bliscy zmagali się z uzależnieniem, są bardziej podatne na rozwój choroby.

Raport Akademii Polonijnej w Częstochowie wskazuje, że w Polsce liczba osób uzależnionych od alkoholu i nadmiernie pijących wynosi od 4 do 5 mln, a około 12 mln osób żyje w zasięgu negatywnych skutków alkoholizmu. Raport podkreśla, że alkohol jest najczęściej używaną substancją psychoaktywną wśród młodzieży, a uzależnienia często wynikają z wczesnego kontaktu z alkoholem.

 Spożycie alkoholu w Polsce na jednego mieszkańca (w litrach)

Gdzie przebiega granica między okazjonalnym piciem a uzależnieniem?

Granica między okazjonalnym piciem a uzależnieniem jest trudna do jednoznacznego określenia, ponieważ u różnych osób może ona przebiegać inaczej. Istotnym czynnikiem jest motywacja do picia i częstotliwość spożywania alkoholu. Osoby pijące okazjonalnie zazwyczaj spożywają alkohol w sposób kontrolowany, w ramach towarzyskich spotkań lub wyjątkowych okazji. Natomiast uzależnienie zaczyna się w momencie, gdy alkohol staje się stałym elementem życia codziennego, a osoba sięga po niego w odpowiedzi na stres, problemy emocjonalne lub inne trudności, co prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i zawodowych.

Rodzaje alkoholizmu – poznaj fazy alkoholizmu według Jellinka

Każdy przypadek alkoholizmu jest inny, ponieważ każda osoba ma swoją unikalną historię i predyspozycje. Uzależniona osoba może być zamknięta w sobie, cicha i wycofana, ale równie dobrze może być arogancka, agresywna i pewna siebie. Niektórzy zmagający się z uzależnieniem potrafią doskonale maskować swój problem, ale wraz z przechodzeniem przez kolejne etapy uzależnienia, objawy stają się coraz bardziej widoczne dla otoczenia. Na pewnym etapie bliscy lub współpracownicy zauważają, że dzieje się coś niepokojącego.

Elvin Morton Jellinek, pionier badań nad alkoholizmem, stworzył klasyfikację, która obrazuje poszczególne etapy rozwoju tej choroby. Każde stadium charakteryzuje się specyficznymi objawami i schematami zachowań. Czas trwania poszczególnych faz może być różny, zależny od indywidualnych predyspozycji, stylu życia oraz innych czynników. Znajomość tych faz może pomóc zarówno osobie zmagającej się z uzależnieniem, jak i jej bliskim w podjęciu odpowiednich działań.

Faza I: Wstępna – Prealkoholowa (Picie towarzyskie)

W fazie wstępnej alkohol jest spożywany głównie w ramach towarzyskich spotkań i celebracji. Na tym etapie zarówno osoba pijąca, jak i jej otoczenie nie dostrzegają problemu. Spożywanie alkoholu w tej fazie wiąże się z poczuciem relaksu i poprawą nastroju. Z czasem osoba zaczyna szukać coraz więcej okazji do picia, dostrzegając, że alkohol pomaga tłumić nieprzyjemne emocje lub redukować stres. Wzrasta tolerancja na alkohol, co prowadzi do spożywania go w większych ilościach. Faza ta może trwać od kilku miesięcy do kilku lat i często nie wzbudza podejrzeń u bliskich.

Faza II: Ostrzegawcza

W fazie ostrzegawczej pojawiają się pierwsze niepokojące sygnały, takie jak tzw. palimpsesty alkoholowe – luki w pamięci po spożyciu alkoholu, nawet jeśli ilość wypitego alkoholu była stosunkowo niewielka. Osoba może zaczynać pić samotnie, a picie staje się coraz bardziej regularne i świadome. Alkohol zaczyna pełnić funkcję ucieczki od problemów. Na tym etapie osoba uzależniona coraz częściej szuka okazji do picia, a jej kontrola nad spożywaniem alkoholu zaczyna się osłabiać. To moment, w którym otoczenie może zacząć dostrzegać, że picie staje się coraz bardziej destrukcyjne.

Faza III: Krytyczna

Faza krytyczna charakteryzuje się całkowitą utratą kontroli nad piciem. Alkohol staje się priorytetem, wpływając na codzienne decyzje i życie osoby uzależnionej. Zaniedbywane są obowiązki zawodowe i prywatne, a alkohol przejmuje kontrolę nad życiem. Osoba uzależniona może składać obietnice sobie lub bliskim o rzuceniu picia, ale próby abstynencji są krótkotrwałe, a powroty do nałogu szybkie i intensywne. Pojawia się tzw. „głód alkoholowy” – silne pragnienie alkoholu, które trudno jest zaspokoić. Osoba doświadcza problemów zdrowotnych i zaniedbuje swój wygląd. Występują również zmienne nastroje, wybuchy agresji oraz poczucie bezradności.

Faza IV: Przewlekła – Faza chroniczna

Faza przewlekła to najbardziej zaawansowane stadium alkoholizmu, w którym osoba praktycznie cały czas znajduje się w stanie upojenia alkoholowego. Traci wszelką kontrolę nad ilością i częstotliwością spożywania alkoholu. Społeczne i zdrowotne konsekwencje są bardzo poważne. Osoba uzależniona często przebywa w ciągach alkoholowych, a każda próba zaprzestania picia prowadzi do silnych objawów zespołu abstynencyjnego, takich jak drżenie rąk, nudności, lęki czy halucynacje. W tej fazie alkoholik przestaje udawać przed otoczeniem i nie odczuwa już wyrzutów sumienia z powodu swojego stanu. Wiele osób doświadcza poważnych problemów zdrowotnych, takich jak marskość wątroby, psychoza alkoholowa czy padaczka alkoholowa.

Jak leczyć uzależnienie od alkoholu?

Pytanie, które pojawia się często, brzmi: czy możliwe jest pozostanie na pierwszym etapie uzależnienia przez całe życie, bez przejścia do kolejnych, bardziej niebezpiecznych faz? Ważne jest zrozumienie, że nawet początkowa faza picia towarzyskiego może być sygnałem rozwijającego się nałogu, który różni się jedynie stopniem intensywności. Poszukiwanie okazji do picia oraz inicjowanie spotkań towarzyskich w celu spożycia alkoholu nie jest tylko ostrzeżeniem, lecz często pierwszym krokiem w stronę uzależnienia. Jeśli nie zostanie ono odpowiednio wcześnie rozpoznane i leczone, problem będzie się pogłębiać.

Uzależnienie od alkoholu jest poważną chorobą, która stopniowo niszczy każdą sferę życia – fizyczną, psychiczną, społeczną oraz zawodową. Prędzej czy później nieleczony alkoholizm prowadzi do katastrofalnych skutków zdrowotnych, takich jak marskość wątroby, uszkodzenie komórek nerwowych, zawały serca, choroby wieńcowe oraz wzrost ciśnienia tętniczego. Dodatkowo, uzależniony często traci zaufanie bliskich, a relacje rodzinne i społeczne ulegają zniszczeniu.

Jednak przerwanie nałogu jest możliwe na każdym etapie rozwoju choroby. Terapia alkoholowa jest najskuteczniejszym sposobem walki z uzależnieniem i drogą ku normalnemu, zdrowemu życiu. Warto zrozumieć, że samodzielna próba walki z alkoholizmem jest najczęściej nieskuteczna – zarówno dla osoby uzależnionej, jak i jej bliskich. Skala problemu oraz bezsilność wobec alkoholu wymaga specjalistycznej pomocy. Leczenie polega nie tylko na abstynencji, ale przede wszystkim na psychoterapii, która pomaga zrozumieć mechanizmy uzależnienia i zmieniać destrukcyjne wzorce zachowań.

Jak przebiega leczenie?

Psychoterapia uzależnień jest długotrwałym procesem, często wymagającym zaangażowania również członków rodziny. Terapia indywidualna lub grupowa ma na celu nauczenie osoby uzależnionej, jak radzić sobie z codziennymi wyzwaniami bez sięgania po alkohol. W wielu przypadkach wsparcie rodziny i bliskich jest kluczowe dla sukcesu terapii, ponieważ uzależnienie wpływa nie tylko na osobę pijącą, ale także na jej otoczenie.

Jednym z najważniejszych kroków w procesie zdrowienia jest przyznanie się do problemu i zwrócenie się po pomoc. Specjaliści od terapii uzależnień, jak psychoterapeuci czy lekarze, mają doświadczenie w pracy z osobami uzależnionymi i są w stanie pomóc w wypracowaniu strategii na nową, trzeźwą rzeczywistość.

Podsumowanie

Alkoholizm to poważna choroba, która niszczy zdrowie i życie społeczne. Każda osoba zasługuje na szansę na szczęśliwe życie, wolne od niszczycielskich skutków uzależnienia. Kompleksowa terapia alkoholowa, z udziałem specjalistów i wsparciem rodziny, daje realną szansę na powrót do zdrowia. Nie zwlekaj z decyzją o leczeniu – zainwestuj w swoje życie i zadbaj o swoją przyszłość.

Źródła:

• „Alkohol – Czy można pić bezpiecznie? Sprawdź, czy Twoje picie mieści się w granicach niskiego ryzyka szkód” (PARPA)
• „Czy moje picie jest już problemem. O zaburzeniach związanych z używaniem alkoholu” (PARPA)
• „Podstawy psychiatrii”, Marek Jarosz i Stanisław Cwynar, Warszawa, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1978.
• „Alkoholizm jako choroba”, Bohdan T. Woronowicz, Warszawa, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1995.