Co to jest osobowość narcystyczna?

Osobowość narcystyczna to jedno z zaburzeń osobowości, które charakteryzuje się nadmiernym poczuciem własnej wartości, potrzebą podziwu i brakiem empatii wobec innych. Osoby z narcystycznymi cechami często wydają się wyniosłe, skupione na sobie, i starają się prezentować jako wyjątkowe. Jednak ich samoocena, mimo że wydaje się wysoka, jest często bardzo krucha, a osoby te są niezwykle wrażliwe na krytykę i opinię innych.

Klasyfikacja osobowości narcystycznej w DSM-5

Osobowość narcystyczną diagnozuje się w klasyfikacji DSM-5 jako zaburzenie należące do wiązki B zaburzeń osobowości, która obejmuje również osobowość borderline i antyspołeczną. Wspólnymi cechami zaburzeń tej grupy są niestabilność emocjonalna, zabieganie o uwagę oraz częste konflikty z innymi. Aby zdiagnozować osobowość narcystyczną, muszą występować następujące cechy:

• Znacząco różne od innych sposoby postrzegania siebie i otaczającego świata.
• Problemy w relacjach interpersonalnych, funkcjonowaniu zawodowym i społecznym.
• Trudności występujące w różnych kontekstach (np. w życiu osobistym i zawodowym).
• Objawy nie są wynikiem innego zaburzenia psychicznego lub choroby somatycznej.

Przyczyny rozwinięcia się osobowości narcystycznej

Badania wskazują, że osobowość narcystyczna rozwija się na skutek skomplikowanej interakcji czynników genetycznych oraz środowiskowych. Do najważniejszych czynników środowiskowych zaliczają się:

• Chłód emocjonalny rodziców: Brak bezwarunkowej akceptacji w dzieciństwie często prowadzi do powstania cech narcystycznych jako mechanizmu obronnego.
• Zmienność w postępowaniu opiekunów: Tendencja do naprzemiennego idealizowania i dewaluowania dziecka wpływa na jego rozwój emocjonalny.
• Upokarzanie dziecka: Częste zawstydzanie i warunkowanie miłości od osiągnięć dziecka może prowadzić do nadmiernego skupienia się na sobie w dorosłym życiu.

Narcyzm – objawy narcystycznego zaburzenia osobowości

Narcyzm to zaburzenie osobowości charakteryzujące się specyficznymi cechami i wzorcami zachowań, które wyraźnie wpływają na relacje interpersonalne i postrzeganie siebie. Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości (NPD) zazwyczaj przejawiają następujące objawy:

1. Poczucie wielkości – Osoby te często uważają siebie za wyjątkowe, ważniejsze od innych i mają wyniosłą postawę. Fantazjują o wielkich sukcesach i wybitnych osiągnięciach, co niekoniecznie jest zgodne z rzeczywistością.
2. Silna potrzeba podziwu – Pragnienie bycia podziwianym jest bardzo silne, często niewspółmierne do osiągnięć. Osoby te wymagają ciągłych komplementów i potwierdzenia swojej wyjątkowości.
3. Skupienie na sobie – Narcyzi koncentrują się na swoich myślach, uczuciach i potrzebach, a ich empatia wobec innych jest ograniczona.
4. Poszukiwanie elitarnych relacji – Mają tendencję do otaczania się ludźmi o wysokim statusie, uważając, że tylko takie osoby są „godne” ich uwagi.
5. Zazdrość – Osoby o cechach narcystycznych mogą odczuwać chorobliwą zazdrość wobec tych, którzy osiągnęli sukcesy, do których same dążą.
6. Skłonność do wykorzystywania innych – W niektórych przypadkach osoby narcystyczne mogą wykorzystywać innych do realizacji swoich celów, wykazując niski poziom empatii.

Typy narcyzmu

1. Narcyzm wielkościowy – Klasyczny typ, w którym osoby wykazują brak empatii, skłonność do manipulacji i eksploatacji innych dla swoich celów. Te osoby są bardziej otwarte i pewne siebie, ale często niszczą relacje poprzez wykorzystywanie ludzi.
2. Narcyzm wrażliwy – Ten typ narcyzmu charakteryzuje się dużą wrażliwością na krytykę, skłonnością do izolacji oraz silną potrzebą akceptacji. Osoby te są bardziej podatne na stany lękowe, depresję i tendencje do zamartwiania się. Mimo typowych cech narcystycznych, często są krytyczne i podejrzliwe wobec innych, a ich postawa obronna utrudnia budowanie bliskich relacji.

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mogą także doświadczać epizodów psychotycznych wynikających z dysonansu pomiędzy ich wyidealizowanym obrazem siebie a rzeczywistością. Dodatkowo, stany lękowe i depresyjne są częstymi objawami związanymi z niezaspokojonymi potrzebami bycia „kimś wyjątkowym.”

Przykłady zachowań narcystycznych

Osoby z cechami narcystycznymi, nawet jeśli wykazują większą samoświadomość, jak w przypadku narcyzmu wrażliwego, mogą wciąż ranić innych, szczególnie bliskich, poprzez różne destrukcyjne zachowania. Są to tzw. zachowania związane z narcystyczną przemocą, które mają szkodliwy wpływ na otoczenie. Oto kilka typowych przykładów takich zachowań:

1. Gaslighting

Narcyz często używa techniki gaslightingu, manipulując emocjami innych i sprawiając, że ofiara zaczyna wątpić w swoje odczucia i rzeczywistość. Typowe zwroty, jakie można usłyszeć od osoby narcystycznej, to:

• „Przesadzasz.”
• „Nie doceniasz tego, co dla Ciebie robię.”
• „To był tylko żart, a Ty robisz z tego aferę.”

Celem tych słów jest obniżenie poczucia własnej wartości ofiary oraz odwrócenie uwagi od odpowiedzialności narcyza za własne zachowanie.

2. Krytyka i poniżanie

Narcyzi często krytykują innych, aby się wywyższać. Słowa krytyki mogą być subtelne lub otwarcie poniżające, skierowane na to, co robi druga osoba, jak się zachowuje lub wygląda. Takie osoby używają krytyki, aby kontrolować i dominować nad innymi.

3. Wybuchy złości

Osoby narcystyczne mogą niespodziewanie wybuchać złością, nawet w odpowiedzi na drobne nieporozumienia. Takie wybuchy służą zastraszaniu i kontrolowaniu innych oraz często zaskakują bliskich, którzy nie rozumieją, skąd wzięła się taka reakcja.

4. Sugerowanie niższości

Narcyz często daje do zrozumienia, że inni są gorsi lub mniej wartościowi. Może to być subtelne umniejszanie osiągnięć, komentarze na temat wyglądu czy sugestie, że ofiara nie zasługuje na uwagę.

5. Izolowanie od innych

Narcyzi mają tendencję do izolowania swoich bliskich od ich otoczenia. Mogą sugerować, że inni są wrogami lub źle wpływają na ofiarę, nastawiając ją przeciwko przyjaciołom, rodzinie czy współpracownikom. Celem jest całkowita kontrola nad relacją i zablokowanie wsparcia z zewnątrz.

Dlaczego narcyz działa w ten sposób?

Narcyzi często czują wewnętrzną pustkę i brak akceptacji siebie, co maskują poprzez wywyższanie się nad innymi. Raniące zachowania wynikają z ich potrzeby kontroli i pragnienia podziwu. Dopóki nie podejmą długoterminowej terapii, mogą kontynuować te destrukcyjne działania, szczególnie w relacjach bliskich.

Takie osoby nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, jak bardzo ranią innych, dlatego psychoterapia może im pomóc w zrozumieniu mechanizmów własnych zachowań i pracy nad ich zmianą.

Leczenie osobowości narcystycznej

Leczenie narcystycznego zaburzenia osobowości (NPD) jest wyzwaniem ze względu na specyficzne cechy pacjentów, które utrudniają im uznanie potrzeby terapii. Osoby narcystyczne często uważają się za wyjątkowe i samowystarczalne, co sprawia, że rzadko szukają pomocy terapeutycznej. Ich przekonanie o własnej wielkości prowadzi do trudności w akceptacji roli pacjenta wymagającego pomocy.

Psychoterapia jako główna metoda leczenia

Psychoterapia jest główną metodą leczenia osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości. Jednak ze względu na wyżej wymienione trudności, osoby te często mają tendencję do:

• Szybkiego przerywania terapii: Pacjenci mogą szukać „najlepszego” terapeuty, ale szybko rezygnują z leczenia, gdy ich oczekiwania nie zostaną spełnione.
• Podważania diagnozy i dominowania terapeuty: Osoby z NPD mogą próbować zdominować terapeutę intelektualnie lub kwestionować jego kompetencje.

Jednak długoterminowa terapia, mimo trudności, może przynieść pozytywne efekty. Skuteczność leczenia zależy od motywacji pacjenta i cierpliwości terapeuty.

Rodzaje terapii

1. Psychoterapia psychodynamiczna – Terapia psychodynamiczna koncentruje się na zrozumieniu wewnętrznych konfliktów pacjenta i mechanizmów obronnych. Celem jest zwiększenie samoświadomości pacjenta oraz zmiana nieadaptacyjnych wzorców zachowania.
2. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – CBT koncentruje się na modyfikacji błędnych przekonań o sobie (np. poczucia wielkości) oraz zachowań, które prowadzą do problemów w relacjach. Pacjent uczy się rozpoznawać i zmieniać myśli narcystyczne oraz bardziej realistycznie oceniać swoje potrzeby i cele.
3. Terapia interpersonalna – Terapia interpersonalna pomaga pacjentom poprawić relacje z innymi poprzez rozwijanie empatii, zrozumienia emocji innych osób oraz zwiększenie świadomości społecznej.

Skuteczność terapii

Badania wykazują, że połączenie terapii poznawczej i interpersonalnej może być szczególnie skuteczne w leczeniu NPD. Terapia taka pomaga pacjentom rozpoznać swoje narcystyczne przekonania o wielkości i wyjątkowości oraz zwiększa świadomość emocji innych ludzi​. Wyzwaniem w terapii osób narcystycznych jest ich tendencja do unikania konfrontacji z własnymi emocjami i błędami, co wymaga szczególnej ostrożności ze strony terapeuty. Jednak długoterminowa terapia, szczególnie gdy pacjent zacznie odczuwać dyskomfort związany z relacjami, może przynieść pozytywne efekty. Wskazuje się, że szczególnie skuteczne jest wsparcie w rozwoju empatii i zrozumienia innych, co prowadzi do poprawy funkcjonowania interpersonalnego i społecznego.

Terapia farmakologiczna

Leczenie farmakologiczne nie jest zazwyczaj podstawą terapii NPD, ale może być pomocne w łagodzeniu współistniejących zaburzeń, takich jak depresja czy lęk, które często towarzyszą osobowości narcystycznej.

Podsumowanie

Leczenie narcystycznego zaburzenia osobowości jest trudnym i długotrwałym procesem, wymagającym zaangażowania zarówno pacjenta, jak i terapeuty. Połączenie terapii poznawczo-behawioralnej oraz interpersonalnej jest uważane za skuteczną metodę pracy z pacjentami z NPD, a długoterminowa terapia może prowadzić do poprawy relacji interpersonalnych i lepszego zrozumienia siebie oraz innych.

Warto obejrzeć: