Schizofrenia – co to jest, objawy, przyczyny i leczenie

Schizofrenia, znana również jako psychoza schizofreniczna, to przewlekłe zaburzenie psychiczne, które często prowadzi do wykluczenia chorego z życia zawodowego i społecznego. Schizofrenia dotyka około 1% populacji, zwykle pojawia się między 16. a 30. rokiem życia. Choroba ta, mimo że nie wpływa bezpośrednio na długość życia, zwiększa ryzyko zachorowania na inne schorzenia i może prowadzić do skrócenia życia. Jak podaje WHO, osoby zmagające się ze schizofrenią często umierają wcześniej, są również bardziej narażone na przemoc i przestępstwa.

Spis treści

• Co to jest schizofrenia?
• Objawy schizofrenii
• Wczesne objawy schizofrenii
• Rodzaje schizofrenii
• Przyczyny schizofrenii
• Jak diagnozuje się schizofrenię?
• Jak leczy się schizofrenię?
• Życie z chorym na schizofrenię
• Schizofrenia a depresja
• Schizofrenia a praca

Schizofrenia – co to jest?

Schizofrenia to złożone zaburzenie psychiczne, które wpływa na myślenie, emocje oraz sposób postrzegania rzeczywistości. Osoby chore na schizofrenię mają trudności w realistycznej ocenie siebie, otoczenia i relacji z innymi. W czasie epizodów psychozy pacjent może mieć halucynacje, urojenia i tracić kontakt z rzeczywistością.

Schizofrenia a psychoza – różnice

Schizofrenia jest często nazywana psychozą schizofreniczną, ponieważ charakteryzuje się epizodami psychotycznymi, w których pacjent nie potrafi rozróżnić rzeczywistości od iluzji. Psychoza to jednak szerszy termin, odnoszący się do zaburzeń psychicznych, w których występują halucynacje, urojenia i inne zaburzenia percepcji rzeczywistości.

Objawy schizofrenii

Objawy schizofrenii można podzielić na dwie kategorie: objawy pozytywne (dodatkowe wrażenia) i objawy negatywne (utrata lub brak pewnych zdolności).

Objawy pozytywne schizofrenii:

• Halucynacje: słyszenie głosów, omamy wzrokowe, wrażenia węchowe, np. odczucie, że coś chodzi po ciele.
• Urojenia: fałszywe przekonania, np.:
  • Urojenia wielkościowe: poczucie własnej ważności (np. przekonanie o byciu ważną osobistością).
  • Urojenia prześladowcze: poczucie, że ktoś prześladuje pacjenta.
  • Urojenia oddziaływania: przekonanie, że ktoś kontroluje zachowania chorego.
  • Urojenia ksobne: przekonanie, że inne osoby skupiają się na pacjencie.
• Zachowania dezorganizacyjne: dziwne zachowania, chaotyczne mówienie.

Objawy negatywne schizofrenii:

• Mutyzm: brak mowy.
• Anhedonia: niezdolność do odczuwania przyjemności.
• Apatia: brak zainteresowania otoczeniem.
• Obojętność emocjonalna: ograniczenie mimiki, trudności w wyrażaniu emocji.
• Izolacja społeczna: wycofanie się z kontaktów interpersonalnych.

Objawy początkowe schizofrenii

Pierwsze objawy schizofrenii mogą pojawić się w okresie nastoletnim (u mężczyzn) lub około 30. roku życia (u kobiet). Symptomy, które mogą sygnalizować rozwój schizofrenii, obejmują:

• Pogorszenie wyników w nauce lub pracy.
• Wycofanie społeczne.
• Problemy z koncentracją.
• Wybuchy złości.
• Trudności z zasypianiem.

Rodzaje schizofrenii

W zależności od dominujących objawów, schizofrenia dzieli się na kilka typów:

1. Schizofrenia paranoidalna: najczęstsza forma, charakteryzująca się głównie urojeniami i halucynacjami.
2. Schizofrenia hebefreniczna (zdezorganizowana): objawia się dezorganizacją myślenia, płytkością emocji.
3. Schizofrenia katatoniczna: objawy związane są z zaburzeniami ruchowymi, takimi jak stupor lub nadmierna aktywność.
4. Schizofrenia rezydualna: dominują objawy negatywne, które mogą być obecne przez wiele lat.
5. Schizofrenia niezróżnicowana: mieszane objawy, które nie odpowiadają jednej konkretnej formie schizofrenii.

Przyczyny schizofrenii

Przyczyny schizofrenii są wieloczynnikowe i obejmują:

• Genetykę: Dziedziczność odgrywa dużą rolę – osoby z rodzinną historią schizofrenii mają wyższe ryzyko zachorowania.
• Zmiany neurobiologiczne: Schizofrenia może wynikać z nieprawidłowego funkcjonowania neuroprzekaźników, takich jak dopamina i glutaminian.
• Czynniki środowiskowe: Przebyte traumy, stresujące doświadczenia życiowe oraz używanie narkotyków, takich jak marihuana, mogą zwiększać ryzyko zachorowania.

Diagnostyka schizofrenii

Diagnoza schizofrenii opiera się na dokładnym wywiadzie medycznym i obserwacji zachowania pacjenta. DSM-5 (Amerykański podręcznik diagnostyczny zaburzeń psychicznych) wymaga, aby pacjent miał co najmniej dwa objawy schizofrenii przez co najmniej miesiąc, które negatywnie wpływają na jego funkcjonowanie. Pomocne mogą być także badania neurologiczne, takie jak MRI czy EEG, które mogą wykluczyć inne schorzenia.

Leczenie schizofrenii: Metody, wyzwania i wsparcie

Schizofrenię można i należy leczyć, jednak choroba ta jest przewlekła, co oznacza, że całkowite wyleczenie nie jest możliwe. Leczenie polega na zarządzaniu objawami i zapobieganiu nawrotom. Nawroty choroby, szczególnie gdy pacjent przestaje przyjmować leki, mogą być niebezpieczne i znacząco pogarszać jakość życia.

Podstawy terapii schizofrenii

Podstawą leczenia schizofrenii są leki przeciwpsychotyczne. Działają one poprzez blokowanie nadmiernej aktywności dopaminy w mózgu, co pozwala zredukować halucynacje, urojenia i inne objawy psychotyczne. Leki te dostępne są w różnych formach: syropów, tabletek oraz nowoczesnych zastrzyków, które mogą być podawane raz na miesiąc, co jest dużym ułatwieniem dla pacjentów i ich opiekunów.

W Polsce, jak podkreśla prof. Piotr Gałecki, istnieje jednak problem z dostępnością tych nowoczesnych form leczenia, co stanowi wyzwanie dla osób potrzebujących długoterminowej terapii.

Rola psychoterapii i wsparcia psychospołecznego

Leczenie schizofrenii to nie tylko farmakoterapia. Ważnym elementem jest psychoterapia – szczególnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga pacjentom zrozumieć swoją chorobę i nauczyć się zarządzać objawami. Psychoedukacja odgrywa kluczową rolę, zwłaszcza dla rodzin, które muszą wspierać chorego w codziennym funkcjonowaniu.

Terapia zajęciowa oraz inne formy terapii psychospołecznej pomagają pacjentom wracać do codziennego życia, na przykład poprzez rozwijanie umiejętności społecznych i zawodowych.

Czy schizofrenia wymaga pobytu w szpitalu?

W większości przypadków schizofrenia jest leczona ambulatoryjnie, bez potrzeby hospitalizacji. Jednak w ostrych epizodach psychotycznych, gdy pacjent stanowi zagrożenie dla siebie lub innych, konieczny może być pobyt w szpitalu.

Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta jest możliwe tylko w nagłych przypadkach, gdy lekarz uzna, że chory stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia swojego lub innych. Jeśli zagrożenie nie jest natychmiastowe, rodzina może skierować wniosek do sądu, który nakaże leczenie w szpitalu.

Naturalne sposoby wspierania leczenia schizofrenii

Choć suplementacja witamin i minerałów nie zastąpi farmakoterapii, może wspierać leczenie. Oto kilka substancji, które mogą być pomocne:

• Witaminy z grupy B: Witaminy B6, B8 i B12 wspomagają funkcjonowanie układu nerwowego. Badania sugerują, że ich suplementacja w połączeniu z lekami przeciwpsychotycznymi może redukować niektóre objawy schizofrenii.
• Witamina E: Suplementacja witaminą E może łagodzić skutki uboczne leków przeciwpsychotycznych, takie jak odrętwienie ciała.
• Kwasy omega-3: Badania wykazują, że kwasy omega-3, obecne w rybach i olejach roślinnych, mogą redukować objawy schizofrenii nawet o 25%.

Przed rozpoczęciem jakiejkolwiek suplementacji należy skonsultować się z lekarzem, aby upewnić się, że nie będą one wchodziły w interakcje z przyjmowanymi lekami.

Czym grozi nieleczona schizofrenia?

Nieleczona schizofrenia może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym:

• Pogłębienie objawów choroby: Nieleczona schizofrenia często prowadzi do nasilenia objawów psychotycznych, co zagraża zdrowiu psychicznemu i fizycznemu pacjenta.
• Zwiększone ryzyko depresji i samobójstw: Pacjenci z nieleczoną schizofrenią są bardziej narażeni na depresję, co z kolei zwiększa ryzyko prób samobójczych.
• Rozwój innych chorób: Badania WHO pokazują, że osoby z nieleczoną schizofrenią mają większe ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych, takich jak cukrzyca.

Życie z osobą chorą na schizofrenię

Opieka nad osobą z schizofrenią to wyzwanie dla rodziny. Poniżej kilka wskazówek dotyczących wspierania bliskiego:

• Jak reagować podczas ataku schizofrenii?
  Podczas epizodu psychotycznego pacjent może być pobudzony lub wycofany. Ważne jest, aby zachować spokój, mówić spokojnym tonem i unikać konfrontacji. Jeśli pacjent staje się agresywny, należy zadzwonić na numer alarmowy 112.
• Jak rozmawiać z chorym?
  Pacjent może być wycofany lub nie reagować na rozmowy. Ważne jest, aby mówić do chorego normalnym tonem i traktować go z szacunkiem, unikając wyolbrzymiania jego choroby. Należy również zachęcać do regularnego przyjmowania leków.

Schizofrenia a praca

Zaledwie 15% osób ze schizofrenią w Polsce jest aktywnych zawodowo, co wynika z trudności w utrzymaniu regularnego leczenia i wyzwań związanych z chorobą. Jednak regularne przyjmowanie leków oraz wsparcie rodziny mogą umożliwić pacjentowi powrót do pracy.

Renta dla osób z schizofrenią przysługuje tym, którzy nie są zdolni do pracy. Aby uzyskać rentę, konieczne jest złożenie wniosku do Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Wysokość renty zależy od stażu pracy i wpłaconych składek.

Wsparcie pozainstytucjonalne

W Polsce istnieje kilka fundacji wspierających osoby chore na schizofrenię oraz ich rodziny. Przykłady to:

• Fundacja eFkropka
• Fundacja Pomocy Chorym Psychicznie im. Tomasza Deca
• Fundacja Przystań

Te organizacje oferują pomoc w codziennym funkcjonowaniu, integracji społecznej oraz wsparcie psychologiczne.