Zaburzenia osobowości – objawy

Zaburzenia osobowości to złożone, trwałe wzorce zachowania oraz emocjonalne reakcje, które znacząco odbiegają od społecznych norm i wpływają na funkcjonowanie osoby w życiu prywatnym, zawodowym i społecznym. Charakterystyczne dla tych zaburzeń jest utrzymywanie się szkodliwych wzorców zachowania, które prowadzą do trudności w relacjach interpersonalnych oraz problemów w codziennym funkcjonowaniu.

Zaburzenia te dotyczą zarówno sposobu myślenia, jak i reagowania na różnorodne sytuacje, które mogą być uważane za nieadekwatne w danej kulturze. Wśród głównych objawów wyróżnia się:

• Intensywne i niestabilne emocje: Osoby dotknięte zaburzeniami często doświadczają skrajnych stanów emocjonalnych, które mogą prowadzić do impulsywnych i nieprzewidywalnych reakcji.
• Ekscentryczne i dziwne zachowania: Często zachowania tych osób są uznawane za nietypowe, dziwaczne lub trudne do zrozumienia.
• Skrajny strach lub nerwowość: Lęk i nadmierna ostrożność mogą towarzyszyć tym osobom w codziennym życiu, co prowadzi do unikania kontaktów społecznych.

Obserwowane zachowania

Sposób, w jaki osoba z zaburzeniami osobowości reaguje na innych, zależy od rodzaju zaburzenia, czasu trwania objawów, a czasem również od wieku pacjenta. Zaburzenia te mogą mieć znaczący wpływ na zachowania i relacje interpersonalne, co jest szczególnie widoczne w bliskich kontaktach.

Przykłady:

• Osobowość typu borderline: Główną cechą jest niestabilność emocjonalna, która prowadzi do burzliwych relacji, intensywnych emocji i lęku przed odrzuceniem.
• Osobowość narcystyczna: Osoba stawia swoje potrzeby na pierwszym miejscu, wykazując nadmierne poczucie własnej wartości i brak empatii dla innych. Często towarzyszy temu przekonanie o własnej wyjątkowości oraz oczekiwanie specjalnego traktowania.

Inne współwystępujące choroby

Zaburzenia osobowości często współistnieją z innymi problemami psychicznymi, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe, a także różnego rodzaju uzależnienia (alkohol, narkotyki). Te współwystępujące zaburzenia mogą nasilać objawy i prowadzić do dodatkowych trudności w leczeniu.

Typowe objawy zaburzeń osobowości

Osoby z zaburzeniami osobowości wykazują różnorodne symptomy, które mogą sugerować istnienie problemu psychicznego. Do najczęściej obserwowanych zachowań należą:

• Nieufność i podejrzliwość: Pacjent ma przekonanie, że inni ludzie mają wobec niego złe zamiary.
• Postrzeganie codziennych wydarzeń jako osobistych ataków: Osoba może interpretować neutralne sytuacje jako zagrożenie.
• Skłonność do agresji: Reakcje agresywne mogą być częstą odpowiedzią na frustracje.
• Brak zainteresowania relacjami społecznymi: Często osoby te preferują samotność i unikają kontaktów towarzyskich.
• Oziębłość emocjonalna: Występuje brak empatii, a także chłód emocjonalny wobec innych ludzi.
• Ekscentryczność w zachowaniu i wyglądzie: Mogą to być dziwne ubrania, nietypowy sposób mówienia, myślenia lub reagowania.
• Magiczne myślenie: Osoba może wierzyć, że ma wpływ na innych ludzi lub wydarzenia poprzez swoje myśli.
• Impulsywność: Brak kontroli nad impulsami, prowadzący do ryzykownych zachowań.
• Płytkość emocji: Emocje mogą szybko się zmieniać i być powierzchowne.
• Perfekcjonizm i kontrola: Pacjenci często przejawiają obsesję na punkcie szczegółów i dążenie do doskonałości, co prowadzi do frustracji, gdy rzeczy nie idą zgodnie z planem.
• Brak elastyczności w kwestiach moralnych: Osoba może mieć sztywne poglądy na temat moralności, etyki i wartości, bez miejsca na kompromis.

Trudności w diagnozie

Zaburzenia osobowości zazwyczaj rozwijają się w okresie młodzieńczym lub wczesnej dorosłości. Jednym z problemów związanych z ich diagnozowaniem jest to, że osoby dotknięte tymi zaburzeniami mogą nie zdawać sobie sprawy, że ich sposób myślenia i zachowania odbiega od normy. Często zaburzenia te wpływają negatywnie na życie osobiste, zawodowe i społeczne, prowadząc do izolacji, trudności w relacjach oraz problemów zdrowotnych.

Przyczyny zaburzeń osobowości: jak powstają?

Zaburzenia osobowości należą do grupy chorób psychicznych, które mają złożoną etiologię, wynikającą z wielu czynników. Oto główne przyczyny ich powstawania:

1. Czynniki genetyczne i dziedziczność

Zaburzenia osobowości mogą być częściowo dziedziczone. Badania pokazują, że pewne genetyczne predyspozycje mogą zwiększać ryzyko ich rozwoju. Osoby, które mają w rodzinie przypadki zaburzeń osobowości, takich jak borderline, schizotypowe czy narcystyczne, są bardziej narażone na wystąpienie tych zaburzeń. Predyspozycje genetyczne mogą wpływać na sposób funkcjonowania mózgu, co z kolei oddziałuje na kontrolę emocji, impulsywność i interakcje z innymi ludźmi.

2. Czynniki środowiskowe

Środowisko, w jakim wychowuje się dana osoba, odgrywa ogromną rolę w rozwoju zaburzeń osobowości. Do najważniejszych czynników środowiskowych zalicza się:

• Traumy i zaniedbania w dzieciństwie: Dzieci, które doświadczyły przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej lub były zaniedbywane, są bardziej podatne na rozwój zaburzeń osobowości.
• Relacje z rodzicami i opiekunami: Nadmierna kontrola, brak wsparcia emocjonalnego, nieprzewidywalne zachowania rodziców lub brak stabilności emocjonalnej w domu mogą przyczynić się do rozwoju tych zaburzeń.
• Niedostosowanie społeczne: Trudności w nawiązywaniu relacji rówieśniczych oraz izolacja społeczna w młodości mogą prowadzić do zaburzeń w późniejszym życiu.

3. Czynniki psychologiczne

Osoby, które w dzieciństwie lub młodości przejawiały inne zaburzenia psychiczne, takie jak ADHD, lęki czy depresje, mogą być bardziej podatne na rozwój zaburzeń osobowości. Wczesne problemy z adaptacją i radzeniem sobie ze stresem mogą wpłynąć na rozwój osobowości patologicznej.

4. Choroby i zaburzenia psychiczne w rodzinie

Obecność chorób psychicznych u rodziców lub dziadków, takich jak depresja, schizofrenia, zaburzenia lękowe czy uzależnienia, może zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń osobowości u potomstwa. Dziedziczenie skłonności do niestabilności emocjonalnej, impulsywności lub trudności w relacjach interpersonalnych może być przekazywane między pokoleniami.

5. Interakcje genetyczno-środowiskowe

Warto zaznaczyć, że rozwój zaburzeń osobowości najczęściej wynika z interakcji między czynnikami genetycznymi a środowiskowymi. Nawet jeśli osoba ma genetyczną predyspozycję, nie oznacza to, że choroba musi się rozwinąć. Środowisko, w jakim dorasta, oraz sposób radzenia sobie ze stresem i traumami mogą mieć kluczowe znaczenie w tym procesie.

Metody leczenia zaburzeń osobowości

Leczenie zaburzeń osobowości to długi proces, który wymaga zaangażowania pacjenta, wsparcia ze strony specjalistów oraz odpowiedniej terapii. Diagnoza zwykle jest stawiana przez psychologa lub psychiatrę, a leczenie może obejmować różne formy terapii psychologicznej, wsparcie farmakologiczne oraz terapię grupową. Celem leczenia jest poprawa funkcjonowania pacjenta w codziennym życiu, a także zmniejszenie objawów, które negatywnie wpływają na jego relacje, pracę i samopoczucie.

Kluczowym elementem skutecznego leczenia jest indywidualne podejście do pacjenta i dostosowanie terapii do specyfiki jego zaburzeń oraz potrzeb.

1. Psychoterapia

Psychoterapia jest podstawową formą leczenia zaburzeń osobowości. Terapie te skupiają się na zmniejszaniu destrukcyjnych wzorców myślenia i zachowań oraz poprawie zdolności radzenia sobie z emocjami i relacjami międzyludzkimi. Oto najczęściej stosowane metody:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): CBT koncentruje się na zmianie negatywnych wzorców myślowych i nieprzystosowawczych zachowań, które prowadzą do problemów emocjonalnych i relacyjnych. Pacjent uczy się identyfikować szkodliwe myśli i przekonania, aby zastąpić je zdrowszymi schematami.
• Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): DBT jest szczególnie skuteczna w leczeniu osobowości borderline. Łączy elementy CBT z technikami mindfulness i uczy pacjentów, jak radzić sobie z emocjonalnymi wyzwaniami, utrzymywać zdrowe relacje i regulować swoje reakcje emocjonalne.
• Terapia poznawczo-analityczna (CAT): CAT to forma terapii, która łączy elementy terapii poznawczej i psychoanalizy. Pomaga pacjentom zrozumieć, jak przeszłe doświadczenia wpływają na ich obecne myśli, emocje i zachowania.
• Terapia oparta na mentalizacji (MBT): MBT uczy pacjentów rozumienia i interpretowania własnych oraz cudzych emocji, co pomaga w budowaniu zdrowych relacji i zapobiega nieporozumieniom.

2. Leczenie farmakologiczne

W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy cięższych zaburzeniach osobowości, farmakoterapia jest stosowana jako uzupełnienie psychoterapii. Chociaż leki nie „leczą” zaburzeń osobowości, mogą pomóc w zarządzaniu objawami, takimi jak lęk, depresja, agresja lub niestabilność nastroju.

Najczęściej stosowane leki obejmują:

• Leki przeciwdepresyjne: Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) są używane do leczenia współistniejących zaburzeń depresyjnych i lękowych.
• Leki przeciwpsychotyczne: Mogą być stosowane w leczeniu schizotypowych zaburzeń osobowości lub w przypadkach, gdy pacjent doświadcza psychotycznych objawów.
• Stabilizatory nastroju: Te leki pomagają w regulacji intensywnych zmian nastroju, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami typu borderline.

3. Terapia grupowa i samopomoc

Terapia grupowa może być skutecznym uzupełnieniem psychoterapii indywidualnej. Pacjenci w grupie mają możliwość wymiany doświadczeń, co może pomóc im w lepszym zrozumieniu własnych problemów i w nauce radzenia sobie z trudnościami.

Grupy samopomocowe oraz społeczności terapeutyczne zapewniają wsparcie emocjonalne i społeczne. Dzięki uczestnictwu w takich grupach pacjenci mogą budować umiejętności interpersonalne, lepiej radzić sobie z wyzwaniami emocjonalnymi oraz zmniejszać uczucie izolacji.

4. Terapia rodzinna i dla par

Zaburzenia osobowości mają ogromny wpływ na relacje rodzinne i partnerskie. W związku z tym terapia rodzinna lub terapia dla par może być niezbędna, aby pomóc wszystkim członkom rodziny zrozumieć naturę zaburzeń i nauczyć się lepszej komunikacji oraz radzenia sobie z wyzwaniami.

5. Hospitalizacja

W skrajnych przypadkach, zwłaszcza gdy pacjent jest zagrożeniem dla siebie lub innych, może być konieczna hospitalizacja. W takich sytuacjach pacjenci otrzymują intensywną opiekę w bezpiecznym środowisku, co umożliwia lepszą kontrolę nad objawami i stabilizację stanu psychicznego.

Konsekwencje braku leczenia

Niepokojące symptomy mogą wskazywać na pogłębiający się problem psychiczny, który wymaga specjalistycznej interwencji. W przypadku nieleczonych zaburzeń osobowości istnieje ryzyko pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego, co może prowadzić do poważnych problemów w życiu codziennym. Pacjent z nieleczonymi zaburzeniami osobowości może zmagać się z coraz większymi trudnościami w relacjach, pracy, a także być narażony na rozwój współistniejących zaburzeń, takich jak depresja czy uzależnienia.

Konsultacja ze specjalistą psychiatrii lub psychologii jest kluczowa dla skutecznego rozpoznania i wprowadzenia odpowiedniego leczenia, które pomoże pacjentowi poprawić jakość życia i zminimalizować destrukcyjne objawy zaburzenia.

Ile osób choruje na zaburzenia osobowości?

Badanie „Prevalence of personality disorders in the general adult population in Western countries: systematic review and meta-analysis”, opublikowane we wrześniu 2018 r. przez Cambridge University Press, dostarczyło istotnych danych na temat częstości występowania zaburzeń osobowości w populacji dorosłych w krajach zachodnich. Wyniki tego badania wskazują na wysokie wskaźniki rozpowszechnienia tych zaburzeń.

• Ogólna częstość występowania zaburzeń osobowości dla wszystkich typów (A, B i C według klasyfikacji DSM) mieściła się w przedziale od 5,53% do 7,23% w badanej populacji.
• Najwyższy wskaźnik dotyczył osób cierpiących na zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne (OCPD), co wskazuje na jego szczególną częstość w porównaniu z innymi typami zaburzeń.

Te dane sugerują, że zaburzenia osobowości stanowią poważny problem zdrowotny w społeczeństwach zachodnich, a ich wpływ na codzienne funkcjonowanie osób dotkniętych tymi zaburzeniami jest znaczący.